systeemdenken: wat wel kunnen onderscheiden, maar niet kunnen scheiden
Het zit dieper! Veel dieper. Wat dan? De oorzaken van veel problemen. We acteren in ons leven en werken nog teveel “als iemand die een nieuwe lamp indraait, omdat de vorige kapot is”. En dat is prima als de lamp kapot is natuurlijk. Maar wat als dat al de derde lamp in een maand is? Misschien moeten we dan toch naar de fitting kijken of de achterliggende bedrading.
En wat als het probleem dat we moeten aanpakken al helemaal niet van de categorie “kapotte lamp is”. Dan lossen we ook echt niets op. Ook al doen we “meer van hetzelfde”: als we falen, proberen we het nogmaals, misschien wat heftiger, met meer energie of middelen.
Systeemdenken biedt ons wat dit betreft verrijkende inzichten. In zijn boek “De vijfde discipline” van Peter Senge wordt dit goed uit de doeken gedaan. Maar ook Jaworski en Scharmer hebben dit thema verder uitgewerkt voor de dagelijkse praktijk van het bedrijfsleven.
Als we onze problemen analyseren, dan kijken we niet breed en diep genoeg. We denken te oppervlakkig in termen van signalen en symptomen, en beginnen daar vervolgens op te acteren. Misschien kijken we nog wat beter en dan zien we onderliggende trends en patronen. Maar verder gaat onze oppervlakkige blik niet.
We komen niet bij de onderliggende configuraties, bij de systemische krachten, bij cultuur, dat soort aspecten. We denken vaak te lineair over onze aanpak. Terwijl we beter cirkels met causale verbanden kunnen tekenen: mindmaps die alle invloeden laten zien die er inwerken op het probleem of de uitdaging.
Systeemdenken leert ons breed en diep kijken. En smal handelen. De opgave is om “de kleine hefboom van verandering te vinden”. Geen grote, brede en meeslepende veranderaanpak. Maar een kleine en beknopte interventie. Omdat “het vele niet goed is”.
Systeemdenken leert ons ook te kijken naar de samenhang tussen onderdelen, tussen krachtvelden en oorzaken. Het gaat ervan uit dat we de delen vaak wel kunnen onderscheiden maar niet kunnen scheiden. Alle aspecten interacteren met elkaar, zijn onderling verbonden en reageren op elkaar. Dat maakt problemen zowel hardnekkig; maar biedt juist ook een prachtig perspectief: er is niet zoveel voor nodig om een complex probleem aan te pakken. Als we beginnen met het goede onderdeel, dan raken we het hele systeem. En komt een sneeuwbaleffect op gang.
Systeemdenken! Omdat veel van onze problemen het niveau overstijgen van een kapotte lamp. En onze aanpak dat dus ook moet doen. Als we kiezen voor “meer van hetzelfde”, moeten we ons afvragen of we niet ergens overheen kijken. Of we niet anders moeten kijken, breder en dieper. En de hele context gaan zien die inwerkt op dit probleem.
Inspirerend? Zeker. Het prachtige gedachtegoed dat het verschil kan maken tussen het duurzaam oplossen van een probleem of onmacht, omdat keer op keer blijkt dat het ons niet lukt om onze uitdagingen te pareren.
